Toplam Okunma 0
Yıl 1809, Louis Braille Paris yakınlarındaki Copvray adlı küçük bir kasabada dünyaya geliyor.
Yıl 1812, at koşumları yapan babasının atölyesinde oynayan Louis’in gözüne “biz” denen sivri uçlu bir alet fırlayıp saplanıyor ve Louis’in kör olmasına neden oluyor. Kaderin cilvesine bakın ki, bundan 10 12 yıl sonra benzer bir sivri uçlu alet louis’e ilk noktacıkları yaptırıyor ve 3 yaşında louis’in hayatını değiştiren “Biz”,, tüm körlerin de kaderini değiştiren bir alete dönüşüyor.
Yıl 2007, tüm körlere “Şimdi Ne olacak?” dedirten bir teknolojik gelişme yaşanıyor. İlk ıPhone Apple tarafından piyasaya sürülüyor. Böylece tuşlu tüm cihazların yerini tamamen dokunmatik aletlerin alacağı yepyeni bir bilişim dönemi başlamış oluyor. Braille, Beyaz Baston ve Beyaz Klavye ile kendilerine bir yer edinmeyi başaran körler için, üzerinde hiçbir tuş olmayan, dokunarak hissedemeyecekleri, tamamen görsel bu yeni dönemin hayatlarını nasıl etkileyeceği, yanıtlanmayan bir soru olarak öylece duruyor. Acaba Dokunmatik cihazlar, bir arkadaşımın benzettiği gibi, hiç touch çizgileri olmayan bir stat olarak mı kalacak, yoksa bambaşka ufukları mı beraberinde getirecek tartışmaları yapılmaya başlanıyor. Her Şeyden Önemlisi, Braille ile gelen dokunarak hissetmenin gücü ve noktalar alfabesi artık önemini yitiriyor mu düşünceleri beyinlerde yankılanıyor.
Yıl 2009, yani Louis Braille’in doğumundan 200 yıl sonrası, . Apple Yeni iPhone 3gs sürümünü piyasaya çıkarıyor. Bu sürümle dokunmatik ekranlardaki ilk ekran okuyucuyla tanışıyor körler: Voice Over. Voice Over tek dokunuşla seçme, çift dokunuşla açma ilkesi, ve parmağı sağa sola kaydırarak ekrandaki tüm öğeler arasında sırayla dolaşabilme yöntemiyle, dokunmatik ekranları körlere erişilebilir kılmayı başarıyor.
Yeni iPhone sürümleriyle Braille tekrar devreye giriyor ve IOS cihazları bluetooth desteğiyle Braille ekran ve harici Braille klavyelere de destek vermeye başlıyor. Dokunmatik cihazlara geçişte yaşanan ilk korku ve şok atlatılmış oluyor.
Yıl 1819, Louis, tüm akranları gibi okuyup yazabilmenin hayali ve heyecanıyla Paris’te bulunan körler okuluna başlıyor. Ancak okul başlarda onun için hayal kırıklığı oluyor. Latin harflerinin kabartılmasıyla oluşturulabilmiş yalnızca 14 kitabın bulunduğu bir okul ortamıyla karşılaşıyor. Küçücük bir kitap taşınamayacak kadar ağır. Bir sayfaya yalnızca birkaç kelime sığabiliyor. harfleri tek tek okurken cümlenin başını unutuyor öğrenciler. Louis, bunun aslında gerçek bir okuma olmadığını anlıyor Ve sonunda çocuk ruhunun vazgeçmek istemeyen ateşiyle isyan ediyor: “Bu yalnızca bir Gösteri Hilesi!”.
2010’lu yıllar, körler de dokunmatik cihaz kullanımı, biraz da mecburiyetten hızla artıyor. Tuşları ve beyaz klavyelerini evde bırakmak zorunda kalan körler benzer bir gösteri hilesini yaşamaya başlıyor. Bir harf yazmak için, ekranda parmak gezdiriliyor, uygun harf bulununca, ekranın başka bir noktasına dokunuluyor veya harfin üzerindeki parmak kaldırılıyor. Her iki durumda da, 10 parmak yazmaya alışkın körler attan iniyor ama yaya bile yürümekte zorlanmaya başlıyor. Basit bir e-posta adresi, web adresi veya şifre yazabilmek bile işkence haline gelebiliyor kimi zaman. Çocuk Louis’in Latin harflerinin kabartılmasıyla gerçek bir okuma yapamadığı gibi, aslında sanal qwert klavyesiyle körlerin de verimli, gerçek bir yazma yapamadığını söylesem beni haklı bulanların olacağını düşünüyorum.
Yıl 1821, Louis’in okulunu Yüzbaşı Chars Barbier ziyaret ediyor ve askerlerinin karanlıkta haberleşmesi için geliştirdiği nokta ve çizgilerden oluşan alfabeyi tanıtıyor. Her nokta ya da çizginin bir sese karşılık geldiği ve çok kısa mesajlar için düşünülmüş bu sistem pek kullanışlı bulunmuyor ama Louis’in kafasında bir şimşek çakmasını sağlıyor. Louis günlerini “biz” benzeri aletle kâğıda delikler açarak, noktalar oluşturarak geçiriyor.
Yıl 1824, Louis daha 15 yaşında. Sonunda yalnızca noktalardan oluşan ve her noktanın sesleri değil, alfabedeki harfleri temsil etmesi gerektiğini düşündüğü, bugün kullandığımız Braille alfabesinin ilk prototipini hazırlamayı başarıyor.
Yıl 2012, Dokunmatik cihaz kullanımı körler arasında da hızla yayılmaya devam ediyor. Gerçek ve hızlı yazma deneyimi için yöntemler aranmaya başlıyor. Kimileri harici klavyeler kullanıyor, kimileri ses tanıma özelliğini kullanarak denemeler yapıyor. Sanal qwert klavyesine alternatif, Louis’in kör oluşundan 200 yıl sonra 2012 civarında yine Braille alfabesi kullanılarak ortaya çıkıyor. Georgia Teknoloji Enstitüsü’nden bir grup araştırmacı, iPhone üzerinde Braille yazabilmenin bir yöntemini buluyor. Buna göre cihaz ekran ters biçimde kişiye değil de karşıya bakacak şekilde yatay olarak avuçlar arasında tutuluyor. Sağ avuç telefonun arka ucunu tutarken, sol avuç ön ucunu kavrıyor. Yani sağ elimizin parmakları hemen home tuşunun üst kısmında yer alırken, sol elin parmakları telefon ahizesinin biraz altında konumlanıyor. Sol elin işaret, orta ve yüzük parmakları sırasıyla Braille alfabesindeki 1, 2 ve 3. Noktalarının üzerinde duruyor. Sağ elin işaret, orta ve yüzük parmakları da sırasıyla 4, 5 ve 6. Noktalara basacak biçimde konumlanıyor. Bu biçimde örneğin, sol elin işaret parmağıyla 1, 2 ve 3 noktalara dokunulup parmaklar kaldırıldığında “l” harfi yazılmış oluyor. Sol elin orta parmağı 2’ye, sağ elin işaret, orta ve yüzük parmakları da 4 5 ve 6. Noktalara birlikte basıldığında ve parmaklar kaldırıldığında “w” harfi yazılmış oluyor.
Bu sistemde parmağın tam kesin bir noktaya basması gerekmiyor. Yaklaşık olarak olması gereken bölgeye dokunması istediği noktaya basması için yeterli oluyor. Böylece tek dokunuşla, aramadan ve başka bir şey yapmaya gerek kalmadan harfleri yazmak mümkün oluyor. Sistemi deneyen ve daha önce hiç dokunmatik cihaz kullanmamış Braille kullanıcıları, hiç zorlanmadan ve hızlı biçimde iPhone üzerinde yazmayı başarıyor. Üstelik dakikada 30 35 kelime yazabilecek kadar başarılı oluyorlar.
1830’lu yıllar, Louis’in geliştirdiği noktacıklar alfabesi kör öğrencilerce çok beğenilse de, herkeste aynı heyecanı yaratmıyor. Körlerin başkalarından ayrı bir alfabe kullanmamaları gerektiği inancı, kıskançlık ve benzeri nedenler, önemli mücadelelerin yaşanmasına neden oluyor. Artık arkadaşlarınca Braille olarak adlandırılmaya başlanan noktacıklar alfabesi kullanımı bir dönem kendi okulunda yasaklanıyor. Bunu kullanmaya çalışan öğrenciler cezalandırılıyor, ellerine vuruluyor. Körlerin kendi kaderlerinde söz sahibi olma istekleri bir biçimde hoşa gitmiyor.
Yıl 2013, Georgia Teknoloji Enstitüsünce geliştirilen Braille klavye resmi olarak Braille Touch adıyla Appstore’da yerini alıyor. Aslında 2012 yılı ortalarında “Type Braille and Learn Braille” adıyla benzer mantığı kullanan ilk klavye denemesi Appstore içinde yer alsa da, voice over ile uyumlu olmaması ve geliştirilmemesi nedeniyle, Braille Touch, geniş kitlelere hitap eden ve Voice Over ile kullanılabilen ilk uygulama olarak kabul edilebilir. Bu gelişme görmeyenler arasında heyecanla karşılanıyor. Ancak bahse konu olan bir üniversite projesi olunca, geliştirilmeye devam etmiyor. Yeni bir sürüm çıkmıyor. Her şeyden önemlisi İngilizce dışında başka bir dil desteklenmediği için, Türkçe gibi farklı dilleri kullanan görmeyenler beklemeye devam etmek zorunda kalıyor.
Yıl 1844, hani derler ya “Selin önüne set çekilmez” diye. Braille alfabesini de yasaklama çabaları hiçbir işe yaramıyor. Bir kere gerçek okumanın tadına varan körler bundan vaz geçmiyor geçemiyor. Sonunda O zaman ki körler okulu Müdürü Dr Dufau pes ediyor ve o sene başka bir yere taşınan körler okulunun açılışında gerçekleşen törende Braille alfabesini resmen tanıtıyor tüm davetlilere. Önce inanmak istemiyor bazı davetliler. Dr Dufau bir konuğu sahneye davet edip rast gele bir kitap seçtiriyor. Ve yüksek sesle bir bölümü okumasını istiyor. O sırada bir kör öğrenci adamın okuduklarını Braille Alfabesiyle yazıya geçiriyor. Ardından o an salonda olmayan başka bir kör öğrenci salona getirtiliyor ve yazılanları Braille ile tek tek okuyor. Hiç kuşku götürmeyecek biçimde Braille ile okumanın dayanılmaz hafifliği resmen kanıtlanmış oluyor bu olayla.
Yıl 2013 Haziran ayı, karşımıza başka bir Fransız vatandaşı çıkıyor Harri Pasanen. Aslen Finli olan Harri, Braille Touch uygulamasının bıraktığı yerden bayrağı devralıyor ve MBraille uygulaması piyasaya çıkıyor. Aynı Braille yazma mantığını kullanan MBraille, farklı dilleri desteklemesi ve ilk kez kısaltmalı olarak Braille yazıma imkan vermesiyle bir anda Braille kullanıcısı körlerin göz bebeği oluyor.
Temmuz 2013, MBraille uygulamasının Türkçe desteği ve Türkçe menüleri oluşturuluyor ve artık Türkiye’deki Braille kullanıcıları da Türkçe harflerle iphone ve iPad kullanarak Braille yazma olanağına kavuşuyor.
Ocak 1852, Louis Braille, okulunun rutubetli ortamında kaptığı ve neredeyse tüm yaşamı boyunca mücadele etmek zorunda kaldığı verem hastalığına yenik düşüyor ve Doğduğu Coupvray kasabasında hayatını kaybediyor. Ölümünden bir avuç kör dostu dışında kimsenin haberi olmuyor, gazeteler bunu manşetten vermiyor. Ama ölümünden 2 yıl sonra 1854 yılında Braille alfabesi Fransa’da resmi alfabe olarak kabul ediliyor. 1932 yılında da tüm dünyada İngilizce konuşulan her yerde Braille Alfabesinin kullanılması kararlaştırılıyor. Ölümünden 100 yıl sonra ise 1952’de Louis’in bedeni Coupvray kasabasından alınarak Paris’in ünlü pantheon mezarlığı’na taşınıyor. Fransa Cumhur başkanı, Helen Keller, kör dostları hep birlikte Louis’i onurlandırıyor.
Ekim 2013, MBraille içine Türkçe kısaltmalar da ekleniyor. Ve birçok dilde kör Braille kullanıcıları MBraille kullanarak iPhone üzerinde dakikada 200 karakteri aşan hızda yazmayı başarıyor.
13 Ocak 2014, MBraille, dünyadaki Kör apple kullanıcılarının oluşturduğu Applevis tarafından 2013 yılının en iyi uygulaması seçilerek altın elma ödülüne laik görülüyor. Braille her türlü yeni teknolojiye kendisini uydurarak yaşamaya ve yaşatılmaya devam ediyor.
Halen hikayenin sonunda değiliz. Çünkü Braille klavye hiçbir dokunmatik cihazda resmi bir Klavye olarak kabul edilmiyor henüz. O nedenle, Braille yazmak isteyen kişi önce, üçüncü bir uygulamada yazısını yazıyor ve kopyalanan yazıyı mesaj, e-posta ve notundaki esas düzenleme alanına yapıştırıyor. Yani Braille alfabesinin körlerin resmi alfabesi olarak kabul edilmesi gibi, dokunmatik ekranlarda da qwert gibi bir klavye olarak kabul edilmesi için daha çok mücadele etmemiz gerekiyor. Ama dedik ya “Selin önüne set çekilmez” diye, bu doğal ve hızlı yazma yöntemi elbet bir gün hem IOS, hem Android, hem windows ve tüm dokunmatik cihazlarda sanal klavye düzenlerinden biri olarak kabul görecek. Bunun için de körlerin kendi yöntemlerini kendilerinin belirlemesi yönündeki mücadelesine ihtiyacımız var.
Kısaca MBraille
Bu yazıdaki amacım MBraille uygulamasını anlatmak değil aslında. Braille’in her alanda nasıl bir yaşam tarzı olduğunu gösterebilmek. Zaten tamamen Türkçe yardım dosyasında MBraille kullanımının detaylarını bulabilirsiniz. Yalnızca küçük bir ipucu vereyim. Programı açtığınızda ayarlar bölümüne girip 3 temel ayarı yapın:
1. Eğitim kipini kapalı duruma getirin.
2. Yerleşim yönelim ayarlarından ekran uzak modunu seçin.
3. İnceleme imlecini izle durumunu açık yapın.
Ardından Tamam yapın, Braille klavyeye girin ve güle güle yazın.
MBraille uygulamasının getirdiği tek yenilik bir şeyler yazmak değil. Nokta komutlarıyla sms, mail, facebook postu, tweet veya wahts app mesajı göndermek, Nokta ara komutuyla rehberinizdeki bir kişiyi veya numarayı aramak, nokta tkv komutuyla takvimi kullanmak, nokta web komutuyla dilediğiniz bir internet sitesine girmek mümkün. Harri Pasanen’in geliştirdiği nokta komutları her sürümde biraz daha artıyor. Yani artık iPhone kullanırken, bir çok temel işlev için de MBraille kullanabiliyorsunuz.
Program Appstore üzerinden ücretsiz olarak indiriliyor. Ancak bu ücretsiz sürümde yalnızca sms ve tweet göndermek mümkün. Uygulama içi satın alım yaptığınızda ise, yukarıda saydığım nokta komutlarını kullanabileceğiniz gibi, home tuşuna basarak uygulamayı kapattığınızda, o ana kadar yazdığınız tüm metin panoya kopyalanıyor ve dilediğiniz yazma alanına yapıştırılmak üzere hazır bekliyor. Programın 50 tl civarı bir fiyatı olduğunu da ekleyeyim.
Uygulamanın Appstore lingi şu:
https://itunes.apple.com/us/app/mbraille/id639199558?mt=8
Yani Voice Dream ile ilgili yazdığım yazının başındaki soruya gönül rahatlığıyla yanıt vermek mümkün: Evet iPhone cihazınızı MBraille ile bir defter, Voice Dream kullanarak da bir kitap okuma makinesi olarak değerlendirmeniz mümkün.Son Söz
Louis Braille 1800’lü yıllarda körlerin okumak ve yazmak için kendi yöntemlerini geliştirmeleri yönünde bir adım attı ve noktalardan oluşan kabartma yazıyı geliştirdi. Bu biçimde, körler o güne kadar ki geleneksel rollerinden kurtulmaya başladı ve her mesleği yapabilecek, toplumun her kademesinde bulunabilecek potansiyeli yakaladı. 1960’lı Yıllarda Abraham Nimith Braille alfabesini matematik sembollerini de yazabilecek biçimde geliştirdi. Bilgisayar teknolojisiyle Braille Ekranlar gelişti ve kabartma kitapların çok yer kaplama sorununun teorik olarak üstesinden gelmenin bir yolu bulunmuş oldu. Dokunmatik ekranlarda Braille’in sanal klavye olarak kullanılmasının yöntemleri geliştirildi. Yüzyıllar değişti, teknolojiler eskiyip yenilendi, ama bizler için Braille hep kendine hayatın tam ortasında bir yer buldu. Çünkü Braille yalnızca bir yazı sistemi değil, Louis Braille de yalnızca kendini tatmin etmeye çalışan bir adam değil. Louis Braille, Körlerin kendi yaşamlarıyla ilgili konularda kendilerine söz verilmesi için mücadele eden, birleşmiş milletler engelli hakları sözleşmesinde “Nothing about us, without us (Biz olmadan bizim için asla) sözünün yer almasının fitilini ateşleyen bir sembol isim. Braille alfabesi de, Körlerin görmeye çalışarak değil, kendi yöntemlerini kullanarak hayata eşit, erişilebilir ve engelsiz ulaşmalarını sağlayan bir yaşam tarzı.
Yazarın Notu
Bu yazıyı kaleme aldığım günlerde Gezi direnişi sırasında kafasına biber gazı kapsülü isabet etmesi sonucu komaya giren Berkin Elvan’ı kaybettik. Berkin 15 yaşındaydı, Louis Braille’in Braille alfabesini bulduğu yaş. Luis Braille ’de ötekileştirilmemek, herkesle aynı fırsatları yakalayabilmek için hayatını adamıştı. Bu yazımı Gezi direnişi sırasında, Nefret söylemi ve Toplumu Biz, Onlar şeklinde kutuplaştırma sonucu ortaya çıkan şiddet sarmalı nedeniyle hayatını kaybeden, sakat kalan, yaralanan herkese ithaf ediyorum.
Kaynakça
AppleVis. (2014, 01 13). AppleVis. 03 2014, 2014 tarihinde Announcing the AppleVis Golden Apples of 2013: http://www.applevis.com/blog/accessories/announcing-applevis-golden-apples-2013 adresinden alındı
Braille Touch. (tarih yok). Braile Touch App. 03 19, 2014 tarihinde About Us: http://brailletouchapp.com/about.html adresinden alındı
Davidson, M. (2013). LOUIS BRAILLE Görmezlerin Kitap Okumasını Sağlayan Çocuk. İstanbul: Can Sanat Yayınları.
MPaja. (tarih yok). MPaja. 03 19, 2014 tarihinde MBraille Türkçe Yardım: http://mpaja.com/static/mbraille/help-tr.htm adresinden alındı
Vikipedi. (tarih yok). Vikipedi. 03 19, 2014 tarihinde iPhone - Vikipedi: http://tr.wikipedia.org/wiki/İPhone adresinden alındı