Tamam Sahip

Sayın engeli olan okuyucularımız hepinize merhaba,

Ben, Engelli olan pek çok okuyucuya sahip bir derginin yazarı olarak uzun bir aradan sonra, siz engeli olan bireylere yeniden kelimelerimle ulaşmaktan dolayı çok mutluyum. Efendim laf salatamızdan memnun kaldıysanız ana yemeğe geçelim.

“Engelliler birer bireydir” bizi bir birey, konunun öznesi, ortamın bir parçası olarak muhatap alın derken biraz yanlış anlaşıldık galiba. Son zamanlarda kulağımı tırmalayan korteksimi gıdıklayan bir kullanım yaygınlaştı. Aslında bana sorarsanız düpedüz öfemizm (eufemizm) bu. Engelli demek de kötü veya kaba algılandı galiba sayın engelsizler tarafından. “Engeli olan” diye bir kullanım türedi. Aslında bireyi ve kimliği önceleyen iki farklı İngilizce kullanımın yansımaları bunlar.

“Disabled” dediğimizde kimliği önceleyen bir kullanım söz konusudur. Daha çok Avrupa hatta İngiltere kaynaklı bu kullanım, yıllarca Amerika akademisinde kaba veya aşağılayıcı sayıldı. Yazım kurallarına yön veren Amerikan Psikologlar Derneği (APA), bireyi önceleyen yani merkeze alan dil kullanımını destekledi. Bu kullanımda İngilizce “person with disability” ve bu ifadenin çeşitli türevleri benimsendi. Türkçeye çevrilirken “Engelli birey” yeterli gelmedi, ifade “engeli olan birey” olarak dolaşıma girdi. Böylece güya daha nazik ve bireyi önceleyen bir dil tercih edilmiş oldu.

“Engeli olan birey” kullanımı o kadar tuhaf bir kullanıma dönüştü ki, sormayın. Sanırım içinde birey geçip söz konusu özneyi bu kadar nesneleştirebilen başka bir kavram yoktur. Geçenlerde yeni sayılabilecek bir tez gördüm. İsmi “Engeli Olan Bireye Sahip Aileler” ifadesini içeriyordu. Açıkça sahip olan ve olunanın hiyerarşisini vurgulayan bu kullanım, aynı zamanda kişiyi ailenin Üyesi olmaktan da mahrum ediyordu. Engeli insanlar çöl ortasında tek başlarına bulunan ve gerektiğinde birilerinin sahip olabileceği bağımsız nesnelermiş varsayımıyla yazılmış bu kullanım, bireyi önceleyen yani kişiyi engelinden ibaret görmeyen bir kullanım olduğu için Teknik açıdan uygun. Sinirimi zıplatan bu kullanım beni gerçekten nasıl görüyor acaba? Bir aile var ve bana sahip. Öte yandan ben bir bireyim. Kenarda engelim var birikmiş biraz param, belki bir hobim bir yatağım kafamda üç beş değersiz düşüncem… araya “olan” ekleyince bireyden mi saymış oldu şimdi bizi bu toplum? 

Kimliği önceleyen dil de güzeldir Bu kadar laf kalabalığına gerek yok. Yine de birey Merkezde olsun istiyorsanız “Engelli kadınlar” veya “Engelli öğretmenler” gibi kullanımlar da şahane derecede uygundur. Engellilik bu kadar kötü bir şey değil, ağzınıza almaktan bu kadar imtina etmenize gerek yok. Lafı bu kadar dolandırmanız bize ya da en azından bana sadece şunu söylüyor: “bence engellilik berbat bir şey o yüzden mümkün olduğunca söylemekten kaçınmalıyım.”

Şimdi dünyadan haberler: Otorite sayın APA, 2021 yılından beri hem bireyi hem de kimliği önceleyen dilin kullanılabileceğini, gerektiğinde değişimli kullanılabileceğini söylüyor. Grubun tercihin öncelikli olduğunu, fakat tercih bilinmiyorsa her iki kullanımın da Kabul edildiğini belirtiyor. Gelişmeleri ülke olarak lütfen yakın takip edelim. Geriden gelmeyelim.

Gruptan biri olarak sesleniyorum şimdi: hem kimlik hem birey merkezli kullanım yerine göre uygundur, fakat lütfen çok rica ediyorum “engeli olan birey” ucubesini derhal bırakın.

Sevgilerimle

American Psychological Association. (2021). Inclusive language guide (2nd ed.). APA Equity, Diversity, and Inclusion. 

https://www.apa.org/about/apa/equity-diversity-inclusion/language-guidelines